Duizend rijkste Britten
Eind maart of begin april publiceert de Londense Times elk jaar haar lijst van de duizend rijkste Britten. Voor de Rausings, Zweden die in de jaren '80 om belastingredenen de wijk naar Groot-Brittanni? namen, moet het altijd weer een vervelend moment zijn geweest. Als eigenaars van de verpakkingsgigant Tetra Pak slaagden ze er wonderwel in onbekend te blijven. Behalve dan op dat ene netelige moment per jaar. Gad en Hans Rausing stonden in de voorbije tien jaar onafgebroken in de Britse top-3. Niet echt op een onzichtbare plaats. In 1994 waren ze de eerste Britten die de Queen van de eerste plaats verdrongen. Hans staat vandaag, na het overlijden van zijn broer in januari 2000, met een bezit van vier miljard pond in zijn eentje aan de top. De commentaren zeggen steevast dat Hans net als zijn broer 'secretive' is, 'reclusive' en 'not very visible'. Ruben Rausing, de vader van de twee, vocht tot zijn zeventigste een lange en moeizame strijd om Tetra Pak van de grond te krijgen, om zijn melkverpakking, de tetra?der en de Tetra Brik, in de wereld ingang te doen vinden. Of was het meer dan alleen maar verpakking?
Ruben Rausing
Ruben Rausing werd op 17 juni 1895 als Ruben Anders Andersson geboren in Raus, een gehucht van het vissersplaatsje Raa, even ten zuiden van Helsingborg. Zijn vader was een eenvoudige huisschilder die voldoende succes kende om zijn drie kinderen verder te laten studeren. Na zijn middelbare studie in Helsingborg ging Ruben in militaire dienst. Het was daar dat kameraden naar hem verwezen als 'rausingen', letterlijk: de Rausenaar, die kerel uit Raus. Ruben studeerde economie, stak zijn licht op in de Verenigde Staten en richtte in 1929, het jaar van de Wall-Street-crash, met een bevriende geldschieter een klein verpakkingsbedrijf op. De firma raakte echter niet goed van de grond. De vriend verloor zijn interesse en Rausing kocht hem uit. In de lente van 1933 had Rausing eindelijk een eigen bedrijf waarin hij zijn nieuwe idee?n helemaal kon botvieren. Maar de wereldeconomie was ingestort en beleefde een van de diepste crises van de 20ste eeuw.Niettemin begon in Zweden een herstructurering van de distributie op gang te komen. De migratie van de stad naar het platteland kwam op gang. Almaar meer mensen raakten verwijderd van hun primaire voedingsbronnen. Rausing had in de Verenigde Staten gezien, zeker in een stad zoals New York, hoe allerlei verbruiksgoederen - bloem, suiker, zout, melk - niet langer in bulk werden verkocht, maar in kleine hoeveelheden werden verpakt. Hij wist dat ook Europa die weg op zou gaan. Aan wie om een of andere reden naar de Verenigde Staten reisde, vroeg hij steevast verpakte melkproducten mee te brengen. Rausing vervulde met zijn bedrijf een pioniersfunctie. Hij deed het niet slecht, maar de algemene conjunctuur zat niet mee.
Merkwaardig genoeg bood de Tweede Wereldoorlog onvermoede kansen. Vele levensmiddelen gingen op de bon. Voorverpakking leende zich uitstekend voor rantsoenering. Veldproviand, pakketten voor eerste hulp ? Rausing was er helemaal klaar voor. Alleen hij had allerlei elegante oplossingen klaar, Rausing had de machines voor het juiste materiaal en de juiste verpakkingen. Melk echter vormde een hardnekkig probleem. Hoe kon de losse melk en melk in flessen worden vervangen? De voorbeelden uit de Verenigde Staten voldeden niet. Al was het maar omdat de kartons en de noodzakelijke fabricagemachines de verpakking voor Zweden veel te duur maakten.
De piramide
Er was al ge?xperimenteerd met vierkante en rechthoekige verpakkingsvormen. Het bedrijf had op dat ogenblik een ronde papieren doos voor marmelade in productie. Wat als je het deksel verving door een samengeperst, verzegeld bovenstuk? Zo moet de piepjonge labo-assistent Erik Wallenberg gedacht hebben. En wat als je de ronde bodem eveneens in hoeken samendrukte, zodat je een piramide krijgt, met drie zijden en een bodemvlak: een tetra?der?Het was een bizar idee. Rausing zou later zeggen: "Dit krijg je als je mensen in dienst neemt die er geen idee van hebben hoe een verpakking in elkaar zit en hoe die er moet uitzien." Maar hij had de verbeelding om op de uitdaging in te gaan en op 27 maart 1944 nam het bedrijf er patent op. Erik Wallenberg was de uitvinder. Pas in 1991 zou hij daarvoor van koning Carl Gustaf de gouden medaille van de Zweedse academie krijgen.
Het nieuwe probleem was alleen: hoe ontwikkel je een machine die in zo'n ongewone vorm melk kan verpakken? Volgens een veel verteld verhaal bedacht Ruben Rausing de oplossing toen hij zijn vrouw in de keuken worsten zag vullen. Hij zelf verklaarde daaromtrent: "Op zekere dag besprak ik tijdens de lunch het probleem met mijn vrouw. Plotseling zei ze: 'Waarom laat je de melk niet continu door de buis lopen en verzegel je de pakjes niet dwars door de melk heen?' Ik zei dat het een knap idee was, als het kon worden toegepast. Het zou resulteren in compleet gevulde pakjes, zonder schadelijke zuurstof. Maar dit leek onmogelijk omdat de hete klemmen, nodig voor de afsluiting, aan de melk een verbrande smaak zouden geven. Ze zei alleen maar 'Heb je het geprobeerd?'." Eind november 1953 maakten de piramide-pakjes hun entree in Stockholm. Volle tien jaar waren nodig geweest om het gekke idee van een labo-assistent te concretiseren.
Wereldwijd
Het genie van Ruben Rausing bestond erin dat hij vanaf de eerste dag van Tetra Pak vond dat het bedrijf wereldwijd moest opereren. Net zoals ketchupkoning Heinz, die meende dat de hele wereld op ketchup zat te wachten, of de schoenenfabrikant Bata, die bedacht dat over de hele wereld nog miljarden mensen op blote voeten liepen. Zo gebeurde het dat op een bestuursvergadering begin 1951 werd besloten het handelsmerk Tetra Pak meteen in 57 landen te laten registreren. Vandaag opereert het bedrijf in meer dan 125 landen en heeft het meer dan 8.000 verpakkingsmachines in werking. Het aantal verkochte verpakkingen overschrijdt jaarlijks de 80 miljard stuks.De vermaarde Tetra Brik, het boegbeeld van de multinational, kwam er gewoon onder druk van de concurrentie. Begin 1959 vervaardigde Tetra Pak in 30 landen in de wereld niet minder dan een miljard verpakkingen. Maar ??n liter melk vormde een te groot gewicht voor de piramidevorm. Het maakte de verpakking moeilijk handelbaar. Her en der doken kapers op die rechthoekige vormen aanboden. In een wedren tegen de tijd maakten de Zweden hun Brik, hun bouwsteen. Het geniale daaraan: een formaat ontwikkeld op basis van het gestandaardiseerde Europese laadpallet van 80 op 120 centimeter. Op 12 maart 1963 werd de Tetra Brik in het Midden-Zweedse Motala voorgesteld. Na enige achterstand was Rausing weer een lengte voor op de concurrentie. In 1965 zag de toekomst er schitterend uit. De stichter was dan ook inmiddels 70 geworden. Vanaf 1968 trok hij zich in het buitenland terug. Zijn zonen, die al heel jong verantwoordelijke posten hadden gekregen, namen het roer over. Gad, de oudste, geboren in 1922, studeerde chemie en kreeg op zijn 22ste al de leiding van het laboratorium. Hij raakte bij wijze van hobby gefascineerd door archeologie. Hij leerde overigens zijn toekomstige vrouw tijdens een opgraving kennen. Hij doctoreerde als archeoloog in 1967 en pompte op latere leeftijd vele miljoenen in opgravingen, vooral in die van Birka, een handelscentrum van de Vikingen uit de tiende eeuw. Voor Tetra Pak legde hij zich toe op de verovering van de Chinese markt en boekte daarin spectaculaire resultaten. Hans studeerde Russisch en was managing director van 1954 tot 1985. Hij zou onder meer de Russische markt exploreren. Na 1985 lieten beide broers het bedrijf over aan professionele managers en verhuisden ze naar Groot-Brittanni?. In 1995 verkocht Hans zijn aandelen aan Gad, het tijdstip ook dat Gad naar Zwitserland trok. Volgens goede bronnen na een afpersingsaffaire. Hij overleed er op 27 januari 2000. Ruben Rausing leefde na zijn vertrek naar het buitenland nog 15 jaar. Hij stierf op 10 augustus 1983 in Lausanne.
