Het Begin
Wil je een kind in het ziekenhuis troost brengen, dan kan dat met een pop cadeau te geven, of een pluche dier, hondjes, poezen, konijnen, noem maar op. Geen enkel namaakdier heeft echter zoveel troostende kracht als een pluche beer, zo zegt recent psychologisch onderzoek. Nog even en dan kan die kracht ook nog wetenschappelijke worden gemeten. In een aantal Amerikaanse staten viert men jaarlijks Teddy Bear Day. Arctofielen (teddybeerminnaars) organiseren dan tal van bijeenkomsten en shows. Een echt oude beer kan op een veiling vandaag al gauw honderdduizenden waard zijn. Veel hangt af van zijn ogen. 'Een goeie teddybeer moet altijd een beetje triest kijken, namelijk net zoals een mens zich voelt als hij hem het meest nodig heeft,' zegt een kenner. De beren ('Knopf im Ohr', met een knoopje in het oor) komen sinds 1903 met miljoenen tevoorschijn uit de ateliers van de Steiff-fabriek in Giengen aan de Brenz, ten oosten van Stuttgart. Margarete Steiff, de vrouw die het allemaal mogelijk maakte, kreeg als baby polio en zat haar hele leven in een rolstoel. Hoe bouw je een zakenimperium op vanuit een rolstoel? Margarete schreef op latere leeftijd een heel dun boekje met haar memoires en daaruit kun je als antwoord op die vraag alleen maar afleiden: geloof in God en een onverwoestbaar optimisme.
Margarete had nog twee oudere zussen (Marie en Pauline) en een jongere broer (Fritz). Vader Steiff was 'Baumeister' maar zijn kleine bouwbedrijf bracht nauwelijks genoeg op om het gezin te onderhouden. Hoewel de kleine 'Gret' niet met de andere kinderen kon spelen, wou ze er toch altijd bij zijn. Dus zette haar moeder haar 's ochtends buiten in een wagentje voor de deur. Daar ontpopte ze zich al spelleidster of als babysit voor kinderen van vrouwen die op het veld moesten werken. Ze pikte bij haar grootmoeder liedjes, verhalen en sprookjes op en kon al snel elk gehoor boeien. De mensen van Giengen konden niet begrijpen dat ze met haar handicap altijd zo goed gezind was. 'Een vrolijk zorgenkind', noemden ze haar.
Vader Steiff in zijn jongere jaren.
Racen met de rolstoel
Haar ouders koesterden vele jaren de hoop dat hun kind nog kon genezen. Ze spaarden elke 'Pfennig' om dure dokters te kunnen opzoeken. Niets hielp. Een dokter onderstreepte dat ze haar niet mochten isoleren. Daarom werd ze in 1855 samen met haar zussen in een rolstoel naar school gestuurd. Ze hoorde bij de beste leerlingen van de klas. Behalve haar beide benen was ook haar rechter arm verlamd, terwijl de linker erg zwak was. Om haar een teleurstelling te besparen weigerde haar vader haar naar de naaischool te laten gaan. Ze ging toch en was na drie jaar een perfecte naaister. Haar twee zussen trokken naar naburige steden om als dienstbode te werken. Plotseling zat ze alleen met haar moeder. Over haar schrijft ze in haar memoires: 'Ik moest voor alles vechten. Mijn moeder kon niet genieten van het leven, ze haatte elke vorm van genot of ontspanning.' Omdat ze zo onderhoudend en opgewekt was, namen vrienden en vriendinnen haar tijdens het weekeinde in haar rolstoel graag mee op berg- en boswandelingen. Ze vond het leuk om met de rolstoel te laten racen. Een keer brak ze een been, een andere keer een voet. Toen ze 17 was weigerde ze nog naar een dokter of een kuuroord te gaan. Margarete: 'Ik kwam tot het inzicht dat God dit voor mij zo gewild had. Het moest maar OK zijn. Het nutteloze zoeken naar genezing had me niet tot rust laten komen.' Met dezelfde vastberadenheid leerde ze uitstekend citer spelen. Haar twee zussen keerden naar huis terug en begonnen op kleine schaal hoeden te maken. Na een tijdje konden ze zich een naaimachine veroorloven. Als Margarete naaide, draaide ze de machine gewoon om, zwengelde het wiel aan met haar linkerarm en leidde met de rechterhand het stof door de machine. Ze gebruikte de naaimachine achterstevoren!
Onderrokken van vilt
Marie, Pauline en Fritz trouwden en 'die Gret' zat weer met haar ouders alleen. Ze verdiende goed haar brood met het naaien van allerlei kleren of met het borduren van tafel- en beddengoed voor bruidsschatten. Toen deed een oom die vilt maakte haar een grote bestelling aan de hand voor het maken van vilten onderrokken en kindermanteltjes. Ze moest een paar helpsters in dienst nemen. De onderrokken kwamen in de mode en vanaf 1877 had Margarete Steiff een echt viltconfectiebedrijf. Ze trok in een groter huis waar ook Fritz kwam wonen. Fritz hielp haar wat hij kon en zijn acht kinderen die over de vloer van het atelier rolden vervingen de kinderen die Margarete zelf zo graag had gewild. Bij het doorbladeren van een modeblad viel haar oog op zekere dag op een tien centimeter hoog vilten olifantje dat als naaldkussen werd gebruikt. Margarete vond het een ideaal kerstcadeau voor haar klanten en vriendinnen. Na Kerstmis stonden de mensen van Giengen ervoor in de rij. Het naaldkussen kon perfect als speelgoed worden gebruikt. Dat was in 1880. Fritz vond dat ze een partij moest klaarmaken voor een naburige kerstmarkt eind 1881. Het knuffelolifantje vloog de deur uit. Ze bedacht nieuwe dieren, een poes, een hond en een varken, later ook vogels, muizen en hazen. In 1893 waren het dertig stuks maar nog altijd geen beer.
De beren van Richard
In maart 1893 had ze 5 naaisters en 10 thuiswerksters in dienst, in 1901 waren er dat respectievelijk 30 en 54. Fritz stierf maar zijn zes zonen hadden allemaal een studierichting gekozen die op een of andere manier voor het bedrijf van tante Gret van nut kon zijn. Richard studeerde aan de kunstacademie van Stuttgart en had er in een particuliere dierentuin schetsen van beren gemaakt. Hij was er gek op en stelde zijn tante voor eindelijk ook een beer in haar assortiment op te nemen. Margarete zag de beer niet zitten: te groot, te plomp en vooral: de mohairpluche was te duur. De investering om die dingen in voorraad te maken voor de speelgoedbeurs van Leipzig liep te hoog op. Richard zette door, maar ook in Leipzig vielen de beren tegen. Volgens de bedrijfsannalen had hij ze uiteindelijk in een kist weggestopt. Toen hij de laatste dag klaar stond om de kist dicht te spijkeren, dook er een Amerikaanse inkoper op die vroeg of het huis Steiff geen nieuwigheid had om de Amerikaanse kinderen met Kerstmis mee te verrassen. Aarzelend haalde Richard zijn beer tevoorschijn. De Amerikaan was enthousiast en bestelde meteen 3000 stuks. De hoge prijs kon New York wel betalen, vond hij. Heel Giengen moest aan de slag om de Amerikaan ter wille te zijn. Van de pastoor tot de onderwijzer, zo werd gezegd. Nog aan de stamtafel 's avonds in het caf? zag je mannen beertjes opvullen.
Door een stom toeval had zich rond de Amerikaanse president Theodore 'Teddy' Roosevelt eind 1902 een jachtincident met een beer voorgedaan. Hij had geweigerd een voor hem gevangengenomen beer neer te schieten. Karikaturisten hadden daarop ingespeeld en de toch al populaire president had daarmee het hart van de bevolking gestolen. In welke omstandigheden of door wiens toedoen de schakel tussen de echte Teddy en het beertje is gelegd, blijft onduidelijk. Meestal wordt aangenomen dat een schrandere winkelier in Washington met de beertjes de aandacht trok in zijn etalage. Hoe dan ook, de vraag naar kleine beren was niet meer te stuiten. Eerst heetten ze nog 'Teddy's Bear', later 'Teddy Bear'. Zo kwam het dat Margarete Steiff in 1904 12.000 van haar beertjes verkocht en in 1907 ??n miljoen, of ongeveer 3.000 per dag. Vanwege de vele namaak liet ze bij wijze van certificaat een speciaal knoopje in het oor slaan, 'Knopf im Ohr'. Op 9 mei 1909 overleed Margarete Steiff. Haar bedrijf bestaat vandaag nog altijd en telt meer dan duizend werknemers. En 27 oktober is Teddy Bear Day, jawel de geboortedag van Teddy Roosevelt.
